VERGİ İNCELEME SÜRECİ
Vergi İncelemesi süreci aşağıdaki akış şemasında özetlenmiştir;
VERGİ İNCELEMESİNDE AMAÇ
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 134’üncü maddesine göre; “Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak tespit etmek sağlamaktır. İncelemeye yetkili olanlar tarafından gerek görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.”
İlgili mevzuat hükmü gereğince; vergi incelemesinden maksat sadece vergi kayıp ve kaçağını araştırıp bulmak değildir. İncelemeye yetkili olanlar, vergi mükellefi ve vergi sorumlularının vergi ödevleriyle ilgili yükümlülüklerini mevzuata uygun yerine getirip getirmediğinin kontrolünü yaparak, gerçek matrah tespitini yapmayı amaçlamaktadır. Yine gerekli görülürse defter, belge ve diğer kayıt ile hesapların incelenmesinin yanında fiili durumları araştırıp incelemek suretiyle de inceleme yapılabilmektedir.
Örneğin, mükellefin yükümlülüğünü zamanında yerine getirip getirmediği veya matrahının gerçeği yansıtıp yansıtmadığı incelenir. Bununla birlikte vergilerin doğruluğunun araştırılması ve mükellefin bilgilendirilmesi de vergi incelemesinin amaçlarından biridir. Bilinmelidir ki vergi incelemesiyle birlikte mutlaka ek bir tarhiyat yapılması zorunlu değildir, diğer taraftan eğer fazla vergi salınmışsa, ödenen bu fazla tutarın iadesi de vergi incelemesiyle sağlanabilmektedir.
VERGİ İNCELEMESİ YAPMAYA YETKİLİ OLANLAR
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 135’inci maddesine göre “Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır. Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir.”
Mükellefler yapılan vergi incelemesi esnasında vergi incelemesi yapanlardan, memuriyet sıfatlarını ve incelemeye yetkili olduklarını gösteren belgeyi ibraz etmelerini isteyebilirler. Zira vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundurmak ve gittikleri yerde işe başlamadan evvel bu vesikayı ilgililere göstermek zorundadırlar.
VERGİ İNCELEMESİNE TABİ OLANLAR
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 137’inci maddesine göre incelemeye tabi olanlar; “Bu kanuna veya diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemelerine tabidirler.”
İlgili kanun maddesinde; her ne kadar vergi incelemesine gerçek ve tüzel kişiler tabidir denilmiş olsa da, tüzel kişiliği olmayan teşekküller şayet vergisel nitelikli iş ve işlemler yapmakta; defter ve hesap tutma, evrak ve vesikaları saklama ve ibraz yükümlülüğü altında ise vergi incelemesine tabi olacaktır.
VERGİ İNCELEMESİNİN YAPILACAĞI ZAMAN
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 138’inci maddesine göre; Vergi incelemesinin ne zaman yapılacağının evvelden haber verilmesi mecburi değildir. İnceleme, neticesi alınmamış hesap dönemi de dâhil olmak üzere, tarh zamanaşımı süresi sonuna kadar her zaman yapılabilir. Evvelce inceleme yapılmış veya matrahın re’sen takdir edilmiş olması yeniden inceleme yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline mani değildir.
Bununla birlikte vergi incelemesi yapanlar, nezdinde inceleme yapılanın muvafakati olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapamazlar veya buna devam edemezler (Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu hükmün dışındadır. Ancak bu gibi tedbirler, incelemelerin yapıldığı yerdeki faaliyeti sekteye uğratmayacak şekilde yapılır)
VERGİ İNCELEMESİNİN YAPILACAĞI YER
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 139’uncu maddesine göre “Vergi incelemeleri, esas itibariyle dairede yapılır. İncelemeye tabi olanın lüzumlu defter ve vesikalarını ibraz etmesi kendisinden yazılı olarak istenilir. İstenilen defter veya vesikaları belli edilen zamanda mazeretsiz olarak getirmeyenler, bunları ibraz etmemiş sayılırlar. Haklı bir mazeret gösterenlere, defter ve vesikalarını daireye getirmesi için münasip bir mühlet verilir. İncelemenin dairede yapılması, incelemeye tabi olanın iş yerinde tespit yapılmasına ve çalışmalarda bulunulmasına mani değildir. Mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iş yerinin müsait olması halinde inceleme iş yerinde de yapılabilir”
VERGİ İNCELEMELERİNİN KAYNAĞI
Vergi incelemesine alınacak mükellefler çeşitli kaynaklar esas alınarak seçilmektedir. Modern teknikler kullanan risk analiz sistemi, ihbar ve şikâyet, teftiş ve soruşma, diğer kamu ve kuruluşlardan intikal eden raporlar ve müfettişlerce yazılan görüş ve öneri raporları kaynaklı nedenlerle mükellefler incelemeye tabi tutulurlar.
VERGİ İNCELEMESİNİN SÜRESİ
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 140’ıncı maddesine göre “İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde en fazla altı ay, katma değer vergisi iade incelemelerinde ise en fazla üç ay içinde incelemelerin bitirilmesi esastır. Bu süreler içinde incelemenin bitirilememesi halinde ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından değerlendirilir, tam ve sınırlı incelemelerde altı ayı, katma değer vergisi iade incelemelerinde ise iki ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Bu durumda, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından incelemenin bitirilememe nedenleri yazılı olarak nezdinde inceleme yapılana bildirilir.”
VERGİ İNCELEMESİNİN TAMAMLANMASI
Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 21’inci maddesine göre, “Vergi inceleme raporlarının, rapor değerlendirme komisyonlarına intikal ettirilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslim edildiği tarih, incelemenin tamamlandığı tarih olarak kabul edilir. Ancak, incelemenin tamamlanmış olması, ilgili rapor değerlendirme komisyonu kararına göre raporun düzeltilmesine mani değildir.”
Ayrıca 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 140’ıncı maddesine göre “İnceleme bitince, bunun yapıldığını gösteren bir vesika nezdinde inceleme yapılana verilir.”
VERGİ İNCELEMESİNDE DEFTER VE BELGELERİN İNCELEMEYE İBRAZI
Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 12’nci maddesine göre,
“(1) Mükelleflerin defter ve belgeleri yazılı olarak istenir ve tutanakla teslim alınır. Yazıda, ibraz edilecek defter ve belgeler ile on beş günden az olmamak üzere ibraz süresine, ibraz yerine ve ibraz edilmemesi halinde uygulanacak müeyyidelere yer verilir.
(2) Mükellefin yazıya gerek kalmaksızın defter ve belgelerini ibrazı üzerine defter ve belgeler, tutanak düzenlenmek suretiyle alınır.
(3) Tutanakta, teslim alınan defter ve belgelerin mahiyeti ile teslim eden ve alan kişilerin kimlik bilgileri ve imzalarına yer verilir.
(4) Mükellefler, Bakanlığın elektronik olarak tutulmasına izin verdiği defter ve belgeleri elektronik ortamda ibraz edebilirler.
(5) 213 sayılı Vergi Usul Kanununun aramaya ilişkin hükümleri saklıdır.”
VERGİ İNCELEMESİNDE DEFTER VE BELGELERİN GERİ VERİLMESİ
Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 22’nci maddesine göre, “Mükellefin defter ve belgeleri, ilgili rapor değerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapana iletildiği tarihten itibaren en geç on beş gün içerisinde bir tutanak ile iade edilir.”
Ancak, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, mükellefleri inceleme tutanaklarını imzalamaları için zorlayamazlar. Mükelleflerin ilgililer tutanakları imzalamaktan çekindikleri takdirde tutanakta bahis konusu edilen olaylar ve hesap durumlarını ihtiva eden defter ve belgeler, nezdinde inceleme yapılandan rızasına bakılmaksızın alınır ve inceleme neticesinde tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar kesinleşinceye kadar geri verilmez. İlgililer her zaman bu tutanakları imzalayarak defter ve belgeleri geri alabilirler. Suç delili olan defter ve belgeler mükellefin rızasına bakılmaksızın alıkonulur. Alıkonulan defter ve belgeler yazı ile mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine gönderilerek muhafazası sağlanır. Vergi dairesi, kendisine gönderilen defter ve belgelerin muhafazası için gerekli tedbirleri alır.
https://vdk.hmb.gov.tr/vergi-inceleme-sureci