E-TEBLİGALARI KONTROL ETMEYENLER YANAR!

Elektronik yolla tebligat, muhatabın elektronik adresine ulaştığı tarihi izleyen beşinci günün sonunda yapılmış sayılır. Örnek olarak 3 Mayıs 2024 tarihinde muhatabın elektronik adresine teslim edilen bir tebligatın tebliğ tarihi, teslim tarihinin 5 gün sonrası olan 8 Mayıs 2024 tarihidir.
Tebliğ tarihinin resmi tatil olan bir güne denk gelmesi tebliğ tarihini değiştirmemektedir. Ancak tebliğ tarihinden itibaren uygulanan hukuki sürelerin son gününün resmi tatil olan bir güne denk gelmesi durumunda; ilgili hukuki süre, tatili takip eden ilk iş günü çalışma saati sonunda biter. Elektronik işlemlerde ise süre, çalışma saati sonunda değil günün sonunda yani saat 23:59:59’da biter. Aynı durum resmi tatil olan diğer günler ve bayramlar için de geçerlidir.
SGK Denetmeni tarafından bir şirketin KEP adresi olan muhasebecisine E-Tebligat gönderilerek bazı kayıt ve belgelerin incelenmek üzere 15 gün içinde ibraz edilmesi istenmiştir. Fakat muhasebeci KEP adresini kontrol etmediğinden
SGK denetmenine istenilen kayıt ve belgeleri ibraz etmemekten dolayı 5510 Sayılı Yasanın 102.maddesine göre 12 asgari ücret yani 240.000.-TL idari para cezası şirkete tebliğ edilmiştir. Hukuki olarak yapılacak her hangi bir işlem yoktur. Şirket tarafından dava açılsa sonuç kesinlikle değişmeyecektir.
Yasalara tam uygun davranan, hiçbir kayıtdışı işlemi bulunmayan bir şirkete bu tür idari cezalar gelmesi moralleri aşırı şekilde bozmaktadır.. Bu tür sonuçla karşılaşmamak için KEP adresinin her 5 gün aralıklarla kontrol edilmesi gerekmektedir.
Cevat Nevruz
E. İş Başmüfettişi / Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Linkedin paylaşımından Alıntı yapılmıştır

REKLAM VE SPONSORLUK HARCAMALARINDA KAFA KARIŞIKLIĞI!

Recep ÇETİN – Yeminli Mali Müşavir

Ekonomimizde son dönemdeki enflasyon ve vergi oranlarındaki artış sebebiyle mükelleflerin vergi ödemeleri önemli oranda artmıştır. Bu nedenle, şirketlerin satış rakamlarını artırmada önemli bir etken olan reklam ve sponsorluk harcamaları vergi planlaması aracı olarak sıkça kullanılmaya başlanmıştır.

Sporun tüm bileşenleri(kulüp, federasyon ve sporcu) açısından en önemli finansman kaynağı sponsorluk ve reklam gelirleridir. Temelde aynıymış gibi görünse de vergi uygulamalarında farklılık içeren bu iki kavram yazımızda irdelenecek olup, şirketlerin özellikle vergi planlamaları açısından sponsorluk harcaması mı reklam harcaması mı yapması gerektiği değerlendirilecektir.

Reklam ve sponsorluk harcamalarının hukuksal niteliği

Ticari hayatta şirketlerin ürettikleri mal ve hizmetlerin pazarlama ve tanıtımı amacıyla kullandığı yöntemlerden bir tanesi de reklam ve sponsorluk harcamalarıdır. Şirketlerin reklam ve tanıtım amacıyla, daha geniş kitlelere ulaşmak için bir etkinlik, organizasyon ya da bir kişiye kaynak aktarma yoluyla destek verilmesi sponsorluk olarak tanımlanmaktadır.

Başka bir tanımla sponsorluk, bir olay ya da faaliyet için direk bir kuruluş yerine bir organizasyon tarafından bir etkinlik, proje veya sporcu gibi bir hedefe finansal destek (para, insan gücü, ekipman) sağlanmasıdır.

Danıştay Dördüncü Dairesi’nin 09.10.2017 tarih ve E:2013/4011 K:2017/6706 sayılı Kararı’nda;

● Reklâm, insanları gönüllü olarak belli bir davranışta bulunmaya ikna etmek, belirli bir düşünceye yöneltmek, dikkatlerini bir ürüne, hizmete, fikir ve kuruluşa çekmeye çalışmak, onunla ilgili bilgi vermek, ona ilişkin görüş ve tutumlarını değiştirmelerini veya belirli bir görüşü ya da tutumu benimsemelerini sağlamak amacıyla oluşturulan; iletişim araçlarından yer ya da süre satın almak yoluyla sergilenen ya da başka biçimlerde çoğaltılıp dağıtılan ve bir ücret karşılığı oluşturulduğu belli olan duyurular,

● Sponsorluk ise bir kuruluşun belirlemiş olduğu hedeflere ulaşmak için spor, sanat, kültür ve sosyal olaylar ile çeşitli kişi ve kuruluşlara nakdi veya başka türlü desteklerle yapılan tüm faaliyetlerin planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesi süreçlerini kapsayan taraflar arasında karşılıklı olarak birbirlerine fayda sağlamaya yönelik yapılan yazılı iş antlaşmaları,
olarak tanımlanmıştır.

Ancak uygulamada, yapılan harcamanın reklam harcaması mı yoksa sponsorluk harcaması mı olduğu konusunda kimi zaman tereddütler yaşanabilmekte, reklam ve sponsorluk kavramları birbirine karıştırılabilmektedir. Örneğin spor kulüpleri;  “stad isim sponsoru” , “forma göğüs sponsoru”, “forma kol sponsoru” adı altında sponsorluk anlaşmaları yapabilmektedir.

Vergi uygulamaları açısından farklı sonuçlar doğuran bu iki harcamanın doğru tanımlanması ve tespit edilmesi önem arz etmektedir. Beklenen amaç itibariyle her ikisi de aynı gibi gözükse de sponsorlukta kurum imajının oluşturulması amaçlanırken, reklamda bir ürün ya da hizmetin tanıtımı amaçlanmaktadır. Başka bir deyişle, sponsorlukta firmanın faaliyeti ön planda iken reklamda tamamen firmanın ürünü veya hizmeti ön plandadır. Sponsorluk harcamalarında firma kar amacı gütmeyen bir kurum iken, reklamda karşılıklı kar elde etme vardır.

Mali idarenin konuya yaklaşımı

1 seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğine göre; sponsorluk harcamaları, ticari kazancın elde edilmesi ile doğrudan ilişkili olmayan veya ilişkisi ölçülemeyen, sosyal amacı öne çıkan harcamalar olup, ticari kazancın elde edilmesi ile doğrudan ilişkili olan reklam harcamalarından farklılık arz etmektedir.

Sponsor olan kurumun adının anılması koşuluyla,

● Resmi spor organizasyonları için yapılan saha, salon veya tesis kira bedelleri,

● Sporcuların iaşe, seyahat ve ikamet giderleri,

● Spor malzemesi bedeli,

● Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün uygun göreceği spor tesisleri için yapılan ayni ve nakdi harcamalar,

● Sporcuların transfer edilmesini sağlayacak bonservis bedelleri,

● Spor müsabakaları sonucuna göre sporculara veya spor adamlarına prim mahiyetinde ayni ve nakdi ödemeler

gibi harcamalar sponsorluk harcaması olarak değerlendirilmektedir.

Spor sahalarına, sporcuların veya diğer ilgililerin spor giysilerinin ya da spor araç ve gereçlerinin üzerine yazılı veya elektronik sinyaller yardımıyla sanal olarak kurumun tanıtımının yapılmasını sağlayacak amblem, marka, isim ve benzeri işaretler konulması gibi doğrudan ticari fayda sağlayan ve kurumun tanıtımını amaçlayan harcamalar ise reklam harcaması olarak değerlendirilmektedir.

Ayrıca, sponsorluk faaliyetinin yanında reklam ve tanıtım amacını da içeren işlemler nedeniyle yapılan harcamaların, sözleşmede belirtilmek ve emsaline uygun olmak şartıyla, reklam ve sponsorluk harcamaları olarak ayrıştırılabilmesi mümkündür. Örneğin, bir kurumun, bir kulübe bonservis bedelini karşılayarak transfer ettiği bir sporcuyu aynı zamanda şirketin veya ürünlerinin tanıtımına yönelik reklamlarda kullanması halinde, reklam faaliyetine ilişkin harcamalar, bonservis bedelinden sözleşmede belirtilmek ve emsallerine uygun olmak şartıyla ayrıştırılabilecek ve reklam gideri olarak dikkate alınacaktır.

Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen 30.04.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-125[8-12/3]-508 sayılı özelge ile;

“……2010/2011 dönemi için isim kullanım hakkının bankanıza verilmesi sonucunda Türkiye Kupası yayınlarında “… Türkiye Kupası” isminin kullanıldığı ve …’de 2010/2011 dönemi için yayımlanan bütün Türkiye Kupası maçlarında yayın sırasında bankanızın sesli veya sessiz çeşitli logolarının yayınlanacağı, reklam ve tanıtımının yapılacağı, ayrıca … tarafından yayınlanacak çeşitli programlara bankanızın sponsor olacağı ve sözleşme gereği yapılacak yükümlülüklerin karşılığı olarak 5.000.000,00 ABD Doları tutarında ödemenin yapılacağı anlaşılmaktadır.

Bu hüküm ve açıklamalara göre, … ile yapmış olduğunuz anlaşma gereğince doğrudan ticari fayda sağlayan ve bankanızın tanıtımını amaçlayan harcamaların sponsorluk harcaması olarak değerlendirilmesi mümkün olmamakla birlikte, anılan harcamaların kurum kazancınızın tespitinde reklam gideri olarak dikkate alınması mümkündür……” şeklinde görüş verilmiştir.

Yine İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen 14.06.2017 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.16.01-120-169979 sayılı özelge ile;

“…… ticari kazancın elde edilmesi ile doğrudan ilişkisi olmayan veya ilişkisi ölçülemeyen, sosyal amacı öne çıkan harcamalar sponsorluk harcaması, işletmelere doğrudan ticari fayda sağlayan ve kurumun tanıtımını amaçlayan harcamalar ise reklam harcaması olarak kabul edilmektedir.

Buna göre, şirketinizin Türkiye Basketbol Federasyonu ile yapmış olduğu “TBF … Sponsorluk Sözleşmesi”nde; şirketinizin saha yanlarındaki LED panolarında reklam yapma, şirketin logosunu televizyon röportajları esnasında röportaj panolarında kullanma, basın toplantı panolarında tedarik sponsorları bölümünde teşhir etme, şirketin logosunu müsabakalarda kullanılan çemberlerin üzerinde etiket ile kullanma, müsabaka sonucu karşılıklı olarak belirlenecek olan şirkete özel bir ödül verme, bazı maçlarda şirketin eşantiyonlarını dağıtma ve izleyicilerin de dahil olacağı çeşitli yarışma ve tanıtıcı etkinlik düzenleme, televizyon reklam kampanyasında ve diğer mecralarda oyuncuları kullanma gibi şirketin tanıtımına yönelik reklam unsuru içeren öğelerin bulunduğu anlaşılmaktadır.

Bu hüküm ve açıklamalara göre, sözleşme kapsamında yapılan doğrudan ticari fayda sağlayan ve şirketinizin tanıtımını amaçlayan harcamaların sponsorluk harcaması olarak değerlendirilmesi mümkün olmamakla birlikte anılan harcamaların 193 sayılı Kanunun 40’ıncı maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi uyarınca kurum kazancının tespitinde reklam gideri olarak dikkate alınması mümkündür.

Ancak, ilgili sözleşme gereğince her sezondaki her maç başına alınan ücretsiz biletlerin değerine isabet eden tutarın ise reklam veya sponsorluk harcaması olarak değerlendirilmeyerek kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınması gerekeceği tabiidir……” şeklinde görüş bildirilmiştir.

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın; sponsorluk sözleşmesi kapsamında amatör spor kulübüne verilen fizik tedavi hizmetinin vergi kanunları karşısındaki durumu ile ilgili olarak vermiş olduğu 04.03.2013 tarih ve 11395140-019.01-301 sayılı özelgesinde;

“……şirketinizce yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde düzenlenen sponsorluk sözleşmesi kapsamında amatör spor kulübüne verdiği fizik tedavi hizmeti bedelinin öncelikle fatura düzenlenmek suretiyle gelir yazılması ve söz konusu bedelin 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 10’uncu maddesinin birinci fıkrasın (b) bendi çerçevesinde beyannamede ayrıca gösterilmek şartıyla kurumlar vergisi matrahından indirilmesi gerekmektedir.

Öte yandan ilgili dönem kazancının yeterli olmaması halinde indirim konusu yapılamayan tutarın ise izleyen dönemlerde indirim konusu yapılamayacağı tabiidir…” şeklinde görüş bildirmiştir.

Yukarıda yer alan açıklamalardan da görüleceği üzere mali idare, reklam ve sponsorluk harcamalarının niteliği konusundaki görüşünde istikrarlı biri duruş sergilemektedir. Vergi uygulamaları açısından; ticari kazancın elde edilmesi ile doğrudan ilişkisi olmayan veya ilişkisi ölçülemeyen, sosyal amacı öne çıkan harcamalar sponsorluk harcaması, işletmelere doğrudan ticari fayda sağlayan ve kurumun tanıtımını amaçlayan harcamalar ise reklam harcaması olarak kabul edilmektedir.

Dolayısıyla spor kulüplerine “stad isim sponsoru”, “forma göğüs sponsoru”, “forma kol sponsoru” adı altında yapılan harcamalar vergi idaresi tarafından sponsorluk değil, reklam harcaması olarak kabul edilmektedir.

Reklam ve sponsorluk harcamalarının vergisel sonuçları ise farklılık arz etmektedir. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10/b. maddesi ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89/8. maddesinde; 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 17/6/1992 tarihli ve 3813 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında yapılan sponsorluk harcamalarının sözü edilen kanunlar uyarınca tespit edilen amatör spor dalları için tamamı, profesyonel spor dalları için %50 sinin beyannamede ayrıca gösterilmek suretiyle gelir ve kurum kazancından indirilebileceği hükme bağlanmıştır.

Gelir ve kurumlar vergisi açısından reklam harcamaları, 193 sayılı GVK’nın 40/1. maddesi gereğince ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile doğrudan ilgili olmak ve VUK uyarınca tevsik edici belgelerle belgelendirilmek koşuluyla gelir ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınabilmektedir.

Yukarıda yer alan hukuki düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere sponsorluk harcamaları ile reklam harcamalarının vergisel sonuçları iki açıdan farklılık göstermektedir.

Birincisi, sponsorluk harcamaları kurum kazancının bulunması halinde beyanname üzerinden gösterilmek suretiyle indirim konusu yapılabilmektedir. Kurum kazancı yoksa sponsorluk harcamalarının indirimi mümkün olmadığı gibi sonraki yıllarda indirilmek üzere devri de mümkün değildir.

Oysa ki reklam harcamaları gider olarak kabul edildiğinden satış hasılatından doğrudan indirilebilmekte, zarar edilmiş olsa dahi sonraki yıllara (5 yıl) devri mümkün olabilmektedir.

İkincisi, sponsorluk harcamalarında amatör spor dalları için tamamının, profesyonel spor dalları için ise % 50’sinin indirimi mümkündür. Profesyonel spor dalları, mevcut düzenlemede Türkiye Futbol Federasyonu tarafından sevk ve idare edilen Süper Lig, 1. Lig., 2. Lig. ve 3. Lig olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla TFF tarafından sevk ve idare edilen diğer alt ligler ile TFF dışındaki tüm federasyonlar tarafından organize edilen branşlar herhangi bir kategorik sınıflandırma olmaksızın amatör olarak kabul edilmektedir. Bu açıdan, Örneğin; Türkiye Futbol Süper Ligi’nde mücadele eden Sivasspor’a yapılacak sponsorluk harcamasının % 50’si indirime konu edilebilirken, Türkiye Basketbol Ligi’nde mücadele eden Anadolu Efes’e yapılacak sponsorluk harcamasının tamamı indirime konu edilebilecektir.

Reklam harcamaları açısından ise amatör ya da profesyonel spor dalı ayrımı söz konusu olmayıp, yapılan harcamanın tamamı gider olarak dikkate alınabilecektir.

Görüldüğü gibi reklam harcamaları kurum kazancının tespitinde doğrudan indirim konusu yapılabilirken; sponsorluk harcamaları ancak ilgili dönemde kazanç oluşması durumunda indirilebilmektedir. Ayrıca reklam harcamalarının tamamı indirim konusu yapılmakta ve indirilemeyen kısmı sonraki dönemlere devredilebilmekte iken sponsorluk harcamalarının indirilemeyen tutarı sonraki dönemlere devredilememektedir. Bu nedenlerden dolayı vergilendirme bakımından değerlendirildiğinde şirketler için, reklam; sponsorluğa göre daha çok tercih edilebilir özelliktedir.

https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/reklam-ve-sponsorluk-harcamalarinda-kafa-karisikligi/708519

SGK Tecil Faizi ile Gecikme Zammı Oranlarında Değişiklik

VERGİ USUL KANUNU’NDA MÜCBİR SEBEP DÜZENLEMESİ – 2

KONU

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 13’üncü maddesi ile hükme bağlanmış olan “mücbir sebepler”, mükelleflere tanınmış çok önemli haklardan bir tanesidir. Mücbir sebeplerin mükellef hakları içindeki konumu ile olası etki ve sonuçlarının mühlet verme ve beklenmeyen durumla beraber irdelenmesi  yazımın konusunu oluşturmaktadır. Mucbir sebepler, üç bölüm halinde yazılacak olup , 1. bölüm daha önce yazılmış, kalan 2 bölümde konunun daha iyi anlaşılması için detaylı olarak izah edilecektir.

VUK’daki Mücbir Sebep Düzenlemeleri

VUK, mücbir sebebi tanımlamadan, mücbir sebep durumlarını belirtmeyi yeğlemiştir. VUK’un 13’üncü maddesi, “Mücbir sebepler:” şeklinde bir girişin ardından dört bent halinde bunların neler olduğunu belirtmiştir. Durum böyle olunca da, vergi hukuku alanında mücbir sebebin ne olduğu gerek bu maddede sayılan durumlardan ve gerekse içtihatlardan hareketle tanımlanmaya ve kapsamı belirlenmeye çalışılmaktadır.

VUK’un 13’üncü maddesindeki mücbir sebepler şunlardır:

1. Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk;
2. Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler;
3. Kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler;
4. Sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısıyle defter ve vesikalarının elinden çıkmış bulunması,

gibi hallerdir.

Yazımın 1.Bölümünde vergi ödevlerinin herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk halleri yazılmıştır. Burada 13/1 maddesiyle ilgili olarak bir kaç hususa daha değinmek istiyorum.

VUK’un 13/1’inci maddesinde “vergi ödevi”nden söz edildiği için, mükellef hakkı durumunda olan işlemlerde “ağır hastalık”, “ağır kaza” ve “tutukluluk” hallerinin bu işlemler yönünden hukuki bir etki ve

sonuç doğurmayacağını ileri süren yazarlar ve yargı kararları söz konusudur. Durum böyle olmasına rağmen, VUK’un 13/1’inci maddesindeki mücbir sebep halinin sadece mükellefin ödevi ile sınırlı olmayacağını savunan yazar ve yargı kararları da vardır. Düşünceme göre; VUK’un 13/1’inci maddesinde kullanılan “vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine” ibaresinin hukuken yok sayılması olanaklı değildir. Ancak, bu ibarenin VUK’un 13/3’üncü maddesindeki “Kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler” ile maddenin bitimindeki “gibi hallerdir” ibareleri ile birlikte değerlendirilmesi halinde, yasa koyucunun VUK’un 13/1’inde sadece mükellef ödevlerine yönelik olarak bu düzenlemeyi yapmadığı ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, VUK’un 13/1’inci maddesinde hükmünü bulan “ağır kaza”, “ağır hastalık” ve “tutukluluk” hallerinin sadece mükellef ödevlerine değil, aynı zamanda mükellef haklarına yönelik olarak da kullanılabileceğini düşünüyorum. Dolayısıyla, yasanın öngördüğü nitelikte ağır kaza, ağır hastalık veya tutukluluk gibi bir mücbir sebep söz konusu olduğunda mükellef hakkı durumunda ki dava açma, uzlaşma, pişmanlık gibi müesseselere yönelik süreler mücbir sebep ortadan kalkana kadar durur. Bu görüşümü Danıştay’ın kararı de teyid etmektedir.

VUK’un 13/1’inci maddesindeki “ağır kaza”, “ağır hastalık” ve “tutukluluk” halleri, sadece bir insanın başına gelebilecek mücbir sebep durumlarıdır. Bu mücbir sebeplerden tüzel kişiliklerin yararlanması

çok sınırlı haller dışında düşünülemez. Bu sınırlı haller de, başına ağır kaza, ağır hastalık veya tutukluluk hali gelen kişinin o tüzel kişilik (işletme) için vazgeçilmez önemde (o kişi olmadığı taktirde, adeta o işletmenin de olamayacağı sonucunu verebilecek önemdeki kişi) bir kişi olması durumudur. Aksi taktirde, bir tüzel kişilik sıradan bir çalışanının başına ağır hastalık, ağır kaza veya tutukluluk hali gelmesinden hareketle hakkında VUK’un 13’üncü maddesinin uygulanmasını isteyemez. Kollektif şirketin temsil yetkisine sahip paydaşının ağır hastalığının zorlayıcı neden sayılması gereken nitelik taşımasının, kişisel vergi ödevlerinde geçerli olduğunda kuşku yoktur.

Ancak, şirketin iş ve işlemlerinin müdür düzeyinde yöneticiler tarafından yürütüldüğü, kimi kamu kuruluşlarına gerekli ödemelerin yapıldığı, şirketin nakit akışının sürdüğü vergi inceleme raporuyla saptanan süre içinde, temsil yetkisini haiz paydaşın zorlayıcı neden sayılan ağır hastalığının, taksitlendirilen şirkete ait vergi borçlarının ödenmesi bakımından zorlayıcı neden kabulü, VUK’un 15’inci maddesinin, yasa yapıcının amacı aşılarak uygulanması anlamını taşıdığından Maliye ve Gümrük Bakanlığı’nca kurulan işlemde yasaya aykırılık görülmemiştir. Danıştay, şirket müdürünün tutuklu olmasının asıl vergi borçlusu olan şirket için VUK 13/1’inci madde kapsamında mücbir sebep sayılmayacağına hükmetmiştir.

2. Vergi Ödevlerinin Yerine Getirilmesine Engel Olacak Yangın, Yer Sarsıntısı ve Su Basması Gibi Afetler

VUK’un 13/2’nci maddesinde mücbir sebep olarak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler hükme bağlanmıştır. Yangın genel anlamda insan eliyle çıkarılan bir yıkım şeklidir. Su basması insan eliyle olabileceği gibi, doğal olayların etkisiyle de olabilecek bir yıkım şeklidir. Yer sarsıntısı ise kesinlikle sadece doğal bir yıkım şeklidir. İnsanın etken olduğu yangın ve su baskınlarında mücbir sebep halinin tespitinde ve kararının verilmesinde kişinin önleme veya engel olma güç ve iradesinin olup olmadığına bakılır. Eğer bir kişi, çıkan yangın veya su baskınını önleme veya bunu ortadan kaldırma ya da vergisel anlamda olumsuz sonuçların doğmasını engelleyebilme yeti, irade ve güce sahipken, bunu kullanmamış ise bu durumda mücbir sebepten yararlanma hakkı olamaz. Ancak, tam olarak bunun tersi bir durum varsa; yani, kişi bütün iradesini, yetisini ve gücünü kullansaydı da bu yıkımı engelleyebilecek durumda olmasaydı, bu durumda mücbir sebeplerden yararlanma hakkı vardır.

Afet kavramına nelerin girdiği tartışmalıdır. “Afet”in Türkçe karşılığı yıkımdır. İnsan etkisiyle (yangın, su basması vb) veya doğadan kaynaklanan nedenlerle (deprem, su basması, sel baskını, çığ, don,haşerat saldırısı, salgın hastalık vb) yaşanan yıkımlar, eğer insanın kendi iradesi ve gücüyle engelleyemeyeceği boyutlarda ise VUK’un 13’üncü maddesinde hükmünü bulan mücbir sebepler kapsamına girer. Afet kavramına “şu konu girer, bu konu girmez” tarzı yaklaşımların hukuken kabulü mümkün değildir. Her olay kendi özelinde değerlendirilir. Hukukta genellemelerden hareketle karar verilemez. VUK’un 115’inci maddesindeki don ve haşerat saldırısının afet kapsamında mücbir sebep olarak değerlendirilemeyeceğini söylemek hukuken doğru olmaz. Öyle bir don olayı yaşanabilir ki, bu durum vergi mükelleflerinin ödevlerini yapmalarını ve haklarını kullanmalarını çok ciddi biçimde sekteye uğratabilir. Bu da, meteoroloji biriminden doğrulattırılabilir. Ayrıca, bu kadar yüksek ve kapsamlı don olayının insan sağlığına etkileri de tıbbi birimlerden araştırılabilir. Dolayısıyla, hukuki olaylarda genellemeler çoğunlukla yanlış sonuçlara götürür ve olayın özelini unutturur.

VUK’un 13/2’nci maddesindeki mücbir sebep halleri de, yine mükellefin ödevlerine bağlanmıştır. Ama, 13/1’inci maddenin açıklamasında da belirttiğim gibi bunu salt mükellefin ödevlerine yönelik olarak değil, maddenin tamamının bütünlüğü içinde mükellefin haklarını da kapsayacak biçimde değerlendirmek ve yorumlamak gerektiğini düşünüyorum. Danıştay kararlarında, kanunlarda belirtilmediği halde, hukuki ve fiili engellerin dava süresini uzatan veya işlemesini durduran sebepler olarak kabul edilmesiyle, “mücbir sebep”lerin dava açma süresinin işlemesini etkileyeceği görüşü kuvvet kazanmaktadır. Özellikle doğal afet gibi, kişilerin iradeleriyle değiştiremeyecekleri veya önleyemeyecekleri durumlarda mücbir sebep halinin nazara alınmayarak dava açma süresinin işlediğini kabul etmenin haklı bir nedeni olamaz. Danıştay’ın verdiği bir kararda da açık biçimde VUK’un 13/2’inci maddesindeki mücbir sebep hallerinin sadece mükellef ödevleri ile sınırlı değil, aynı zamanda dava açmak, uzlaşmaya başvurmak gibi mükellef haklarına da şamil olduğunu kanıtlamaktadır. Danıştayın mucbir sebep hallerin olması halinde dava açmayı kabul ettiğine ilişkin kararları bulunmasına rağmen temyize başvuru yapılması konusunu ise kabul etmemektedir. Yine de mükellef elinde bulunan belgelerle temyiz başvurusunda bulunmasında yarar vardır.

3. Kişinin İradesi Dışında Meydana Gelen Mecburi Gaybubetler

Gaybubet; Arapça kökenli bir sözcük olup, yokluk, bulunmayış anlamına gelmektedir. Hukuki bir kavram olan gaiplik sözcüğü de buradan gelmektedir. İngilizce karşılığı “absence”tır. Burada vergi mükellefinin, vergi sorumlusunun veya ceza muhatabının iradesi dışında yok olma veya bulunmama hali söz konusudur. Burada iki tür bulunmama veya yok olma hali üzerinde durulabilir. Bunlar:

1. Kişinin bulunamaması durumu.
2. 2. Mükellefiyet ile ilgili olan şeylerin (defter, belge, kayıt, kayıt ortamı vb) bulunamaması durumu.

Vergi mükellefi, vergi sorumlusu veya ceza muhatabı çeşitli nedenlerle (genel salgın hastalık, karantina, genel grev, lokavt, mecburi askerlik, genel veya kısmi seferberlik, yurtiçine girememe vb.) vergisel ödevlerini yapamıyor veya haklarını kullanamıyor ise, burada VUK 13/3 kapsamında bir mecburi gaybubet durumu söz konusudur.

İkinci durumda ise, mükellefin, vergi sorumlusunun veya ceza muhatabının mükellefiyet ile ilgili hak ve ödevleri için olmazsa olmaz durumdaki defter, belge, kayıt, kayıt ortamı gibi şeylerin olmaması halidir. Böyle bir durumda vergi mükellefi, vergi sorumlusu veya ceza muhatabı idarenin hukuken kendisinden beklediği ödevleri veya kendisi açısından yaşamsal önemdeki dava açma, uzlaşmaya başvuru vb. hakları kullanmak için gereken defter, belge ve kayıtlara yok olma (gaybubet) nedeniyle ulaşamamakta ve bunları hukuki etkinlikte yerine getirememektedir.

Mecburi gaybubet halinin de, diğer mücbir sebepler gibi tartışmasız netlikte ortaya konulması ve kanıtlanması gerekir. Aksi takdirde soyut bir söylem olarak “mecburi gaybubet içindeydim” demek ve vergisel ödevlerin zamanında yerine getirilmemiş olması nedeniyle cezalı işlemden kurtulmak ya da dava veya uzlaşmada süresel hak kayıplarının ortadan kalkmasını talep etmek mümkün değildir.

Kişinin yurt dışına çıkması mucbir sebep hali olarak kabul edilmez. Çünkü yurt dışına çıkışta kişinin iradesi söz konusudur. Böyle bir durumda kişi vekil veya temsilci seçme yoluna gitmesi mümkündür. Nitekim genel vekil atadıktan sonra yurt dışına çıkan bir mükellefin biten inşaata ilişkin beyannamenin zamanında verilmemesine yurt dışında bulunmasını gerekçe göstererek yaptığı savunma Danıştay tarafından yerinde bulunmamıştır. Ancak işyerini başkasına devrederek yurt dışına çıkan bir mükellefin beyanname vermediği dönemler için tahakkuk eden verginin ödenmemesi üzerine düzenlenen ödeme emrine karşı açılan davada, davacı tarafından ilgili dönemde yurtdışında görevli olduğu ve verilen beyannamelerdeki imzaların kendisine ait olmadığının ileri sürülmesi üzerine vergi mahkemesi vergi borcunun bulunmadığı sonucuna vararak ödeme emrini iptal etmiştir. Danıştay dava dairesi ise, işyeri devrini idareye bildirmeyen kişinin sözleşmeyle mükellefiyeti başkasına devretmesini VUK’ nun 8.maddesine aykırı bularak bu kararı bozmuş ancak Danıştay Vergi Dava Daireleri genel kurulu vergi mahkemesi kararını uygun bulmuştur.

4. Sahibinin İradesi Dışındaki Sebepler Dolayısıyla Defter ve Vesikalarının Elinden Çıkmış Bulunması

Mükelleflerin veya vergi sorumlularının defter, belge ve kayıtları esas itibariyle kendi işyerlerinde bulunması ve zamanaşımı süresi içinde istendiğinde de, vergi inceleme elemanlarına veya yoklamaya

yetkili elemanlara ibraz edilmesi gerekir. Ancak, uygulamada yasal defterlerin pek çok mükellef bakımından kendi işyerleri yerine, mali müşavirlerinin işyerlerinde durduğu da bilinen bir gerçektir. Zaman zaman mükellefler ile mali müşavirleri  arasında yaşanan sıkıntılardan kaynaklanarak, mükellef defter ve belgelerine belirli süreyle veya hiç bir zaman ulaşamamaktadır. Böyle bir durumda VUK’un 13/4’üncü maddesindeki mücbir sebep halinin ileri sürülüp sürülemeyeceği tartışmalıdır. Ancak, vergi mükellefleri veya sorumluları defter ve belgelerini yazılı olarak bir teslim ve tesellüm belgesi ile mali müşavirine teslim etmişlerse ve mali müşaviri mükellefin yazılı (mümkünse noter marifetiyle) defter ve belge istemini geri çevirmişse veya sessiz kalmışsa veya mali müşaviri ortada yoksa bu durumda mükellef bunun tespiti için dava açabilir.

Dava sonucunda alacağı tespit tutanağı ile her zaman VUK 13/4’üncü maddedeki mücbir sebep halinden yararlanabilir. Mükellef veya vergi sorumlularına yönelik olarak VUK çerçevesinde yapılan vergi incelemelerinde mükelleflerden veya vergi sorumlularından defter ve belgeleri VUK’taki kurallar çerçevesinde inceleme elemanları tarafından teslim alınmaktadır. Gerek kurallı biçimde tutanağa bağlanarak alınan defter ve belgeler ve gerekse kuralsız olarak tutanağa bağlanmadan alınan defter ve belgeler mükellefe iade edilmediği taktirde VUK 13/4 mücbir sebep olarak kullanılabilir. Böyle bir durumda inceleme elemanının ve onun bağlı olduğu idarenin hukuki sorumluluğu vardır.

Sahibinin iradesi dışında defter ve belgelerin elinden çıkmış olması durumuyla hırsızlık halinde karşılaşabiliriz. Bu durumda önceki TKK açısından ispatlanması gerekir. önceki TTK’nda “bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defter ve kağıtlar, yangın su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet sebebiyle ve kanuni süresi içinde ziyaa uğrarsa tacir ziyaa uğradığı tarihten itibaren 15 gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yerin yetkili mahkemesinden kendisine bir evrak verilmesini isteyebilir. Mahkeme lüzumlu gördüğü delillerin toplanmasını isteyebilir. Böyle bir belge almamış olan tacir defterlerini ibrazdan kaçınmış sayılır, hükmü bunu getirir. Her ne kadar bu hükümde hırsızlık, zayi belgesi alınması gereken olaylar arasında sayılmamış olsa da adli yargıda defter ve belgelerin çaldırılması da mücbir sebep olarak sayılmıştır. Yeni TTK’nda ise, “bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defter ve belgelerin yangın,su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanuni saklama süresi içinde ziyaa uğrarsa tacir bu durumu öğrendiği tarihten itibaren 15 gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yer yetkili mahkemesinden kendisine bir belge verilmesi isteyebilir. Bu dava hasımsız açılır. Mahkeme gerekli gördüğü delilleri toplatabilir” hükmü ile yeni TTK’nda açıkça hırsızlık sebebiyle defter ve belgelerin elinden çıkmasına yer verilmiştir.

Mücbir Sebep Halinin Sonuçları

VUK’un 15’inci maddesi uyarınca; 13’üncü maddede yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemez. Bu takdirde tarh zamanaşımı işlemeyen süreler kadar uzar. Bu hükmün uygulanması için mücbir sebebin malum olması veya ilgililer tarafından ispat veya tevsik edilmesi lazımdır. Maliye Bakanlığı, mücbir sebep sayılan haller nedeniyle; bölge, il, ilçe, mahal veya afete maruz kalanlar itibarıyla mücbir sebep hali ilân etmeye ve bu sürede vergi ödevlerinden yerine getirilemeyecek olanları tespit etmeye yetkilidir. Bu yetki vergi türleri ve işyerleri itibarıyla;beyannamelerin toplulaştırılması, yeni beyanname verme süreleri belirlenmesi ve beyanname verme zorunluluğunun kaldırılması şeklinde de kullanılabilir.

VUK’un 373’üncü maddesi uyarınca; kanunda yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin vukua geldiği malum ise veya tevsik ve ispat olunursa vergi cezası kesilmez.

VUK’un 373’üncü maddesinin işleyebilmesi için iki koşuldan bir tanesinin gerçekleşmiş olması gerekir. Bunlar:

1. VUK’un 13’üncü maddesindeki mücbir sebebin herhangi birinin meydana geldiğinin herkesçe ve doğal olarak da Maliye Bakanlığı’nca biliniyor olması. Örneğin; 06 Şubat 2023 Yürek yarası Hatay ve çevredeki iller depremi ya da 2021 yılı Batı Karadeniz Sel Felaketi gibi.
2. Vuk’un 13’üncü maddesinde hükme bağlanmış olan mücbir sebeplerden herhangi birinin meydana geldiğinin mükellef, vergi sorumlusu ve ceza muhatabı tarafından hukuken tartışmasız kanıtlarla ispat edilmesi. Örneğin; ağır hastalık halinin hastane raporlarıyla ortaya konulması; defter ve belgelerin yandığının itfaiye raporu, mahkeme tespit kararı ile kanıtlanması; işyerine hırsız girip defter ve belgelerin çalındığının karakol tutanağı, sigorta tespit raporu, mahkeme tespiti ve tanık ifadeleri ile ortaya konulması; defter ve belgelerin ibraz edilememesi halinde söz konusu defter ve belgelerin daha önce bir inceleme elemanı tarafından alındığının defter teslim alma tutanağı ile kanıtlanması gibi.

Mücbir sebep nedeniyle cezaya muhatap olmamak bakımından genel hukuk kuralları gereği mücbir sebep ile cezaya neden olan eylem arasında hukuki güçlü nedensellik bağının tartışmasız biçimde

ortaya konulması gerekir. Aksi taktirde birbiriyle ilgisi bulunmayan eylem ve mücbir sebebe dayanarak VUK’un 13’üncü maddesi ve 373’üncü maddesindeki korunma hükümlerinden yararlanılamaz. Örneğin; mükellef 01.01.2024-31.03.2024 tarihleri arasında ağır hastalık nedeniyle hastanede yatarak tedavi görmüş ve 01.04.2024-30.05.2024 tarihleri arasında da doktor raporuyla evinde kesin istirahat etmesi

istenmiş olsun. 01.01.2024-30.05.2024 tarihleri arasındaki mükellefiyet ilişkin ödevlerini yerine getirmemiş olmaktan dolayı bu mükellefe herhangi bir cezai işlem uygulanamaz.

Söz konusu mükellefin yerine getiremediği ödevlerine ilişkin süreler VUK’un 15’inci maddesi uyarınca uzar. Ancak, söz konusu mükellefin Haziran 2024 dönemine ait olup, Temmuz 2024’de vermesi gereken KDV beyannamesini süresinde vermemiş olmasını, 01.01.2024-30.05.2024 arasındaki mücbir sebep haline dayandırarak izah edemez ve yapılacak cezalı tarhiyattan kurtulamaz.

Mücbir sebep kabul edilebilir durumlara örnekler şunlar olabilir

1-Tasfiye memurunun Devlet Güvenlik Mahkemesinde tutuklu bulduğu süreler,

2-Uzlaşmaya davet edilen mükellefin uzlaşma günü ve saatinde sorgulanmak üzere gözaltına alınarak mahkemeye çıkarılan mükellef, elinde olmayan mecburi gaybubet olarak değerlendirilerek mükellefe yeniden uzlaşma günü verilmiştir.

3-Uzlaşma talebinde bulunan ancak daha sonra askere alınan mükellefin verdiği vekaletnamenin uzlaşma görüşmesinin yapılacağı günde uzlaşma komisyonuna intikal etmemesi sebebiyle temin edilmediği durumda düzenlenen tutanağa karşı mükellefin yeni bir uzlaşma tarihi verilmesi yolundaki talebine idare, “adı geçen mükellef tarafından bakanlığımıza gönderilen dilekçe ekinde bulunan vekaletnamenin uzlaşma görüşmesinin yapılacağı 3.1.1996 tarihinden önce 2.1.1996 tarihinde noterlikçe düzenlendiği tespit edildiğinden ve asker olan kimsenin dilediği zaman birliğinden ayrılarak sivil hayatı ile ilgili işlemleri yapmasının zorluğu dikkate alınarak bu durumun mücbir sebep sayılması uygun bulunmuştur. Bu itibarla, mükellef talebinin kabul edilmesi ve kendisine yeniden uzlaşma görüşmesi için yeni bir gün tayin edilmesinde sakınca bulunmamıştır.

4-Ölen bir kişinin varislerinin veraset ve intikal vergisi beyannamesine dahil edilecek servet unsurlarını bilememeleri halini mücbir sebep olarak kabul edilmiştir.

5-Beyannamenin elden verildiği durumlarda vergi dairesi çalışanlarının işi yavaşlatma eylemi yani grev yapması veya posta yoluyla gönderilen beyannamelerin posta idaresinin grevde olması mücbir sebep sayılmıştır.

6-Hapis cezasına çarptırılan bir kişi için vasi tayin edilinceye kadar geçen süre mücbir sebep nedeniyle işlemeyen süre olarak kabul edilir. Ayrıca hapis cezasına hükmolan kişi  için vasi tayin edilmemiş veya tayin edilmesi talep edilmemişse ilgilinin bağlı olduğu vergi dairesi müdürlüğü veya defterdarlık kendiliğinden sulh yargıcından vasi tayin etmesini ister.

7-Elektronik defter veya elektronik gönderilen beyanname ve bildirimlerin kabulü sırasında yaşanan teknik arızalardan kaynaklan nedenlerden dolayı beyanname kabulünün yavaşlaması veya kesintiler yaşanması sebebiyle beyanname bildirim veya defter gönderemeyen mükelleflere 23 ve 24 nolu vuk sirküleri ile Maliye Bakanlığı tarafından mucbir sebep kapsamında değerlendirilmiştir.

8- 45 ve 52 nolu vuk sirküleri ile Mısır ve Suriye’de meydana gelen olaylardan etkilenen mükelleflerin bu durumlarını kanıtlamak kaydıyla tevsik etmeleri halinde bu durumla karşılaşan mükelleflere mücbir sebep halleri uygulanmıştır.

Mucbir sebep hallerine ilişkin önemli olan hususları önümüz haftalarda son bölüm olarak mucbir sebeplere ilişkin özellik arz eden hususlarla mucbir sebep nedeniyle borcun ifa edilememesi  konularını  yazmaya devam edeceğim.

20.05.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com

https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/cengizdemir/011/

Cengiz Demir
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
cengiz@ymmcengizdemir.com.tr
www.ymmcengizdemir.com.tr

VERGİ USUL KANUNU’NDA MÜCBİR SEBEP DÜZENLEMESİ – 1

KONU

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 13’üncü maddesi ile hükme bağlanmış olan “mücbir sebepler”, mükelleflere tanınmış çok önemli haklardan bir tanesidir. Mücbir sebeplerin mükellef hakları içindeki konumu ile olası etki ve sonuçlarının mühlet verme ve beklenmeyen durumla beraber irdelenmesi yazımın konusunu oluşturmaktadır. Mücbir sebepler, üç bölüm halinde yazılacak olup, konunun daha iyi anlaşılması için detaylı olarak izah edilecektir.

KONUYA İLİŞKİN ANALİZ ve DEĞERLENDİRME VE GÖRÜŞLER

Bazı olağanüstü durumlarda mükelleflerin isteseler de ödevlerini zamanında yerine getirmeleri mümkün olmayabilir. Böyle hallerde kanun olağandışı durum sona erinceye kadar mükellefin ödevlerini ertelemekte ve tarh zaman aşımını da ertelenen süre kadar uzatmaktadır. Mücbir sebep halleri Vergi usul kanunu 13.maddesinde örnek verilmek suretiyle sayılmıştır. Örneğe uyan sebepler olması halinde mücbir sebep olarak kabul edilmekte ancak sayılan sebeplere benzer durumda sebeplerin ortaya çıkması halinde de vergi idaresince mücbir sebep olarak kabul edilmektedir.

Mücbir sebepler, sezilemeyen ve karşı konulamayan bir olayı ifade eder. Mücbir sebep, tarafların belirli bir süreye bağlı olarak yerine getirmesi gereken ödev, yükümlülük veya borçlarını yerine getirme sırasında iradesini geçici olarak ortadan kaldıran ve dıştan gelen fiili bir durumdur. Yani gerçek dünyada meydana gelen bir olayın hukuk aleminde söz konusu olan bir ödev, yükümlülük veya borcun yerine getirilmesini ya da bir hakkın kullanılmasını geçici olarak durdurmasıdır.

Her hukuk dalında “mücbir sebep” olarak nitelenebilecek, tarafların isteseler dahi önüne geçemeyecekleri, oluşunu engelleyemeyecekleri doğal veya yapay durumlar söz konusudur. Bu durumları etkisi ve sonuçları itibariyle her hukuk kendi özelinde düzenleyebilir. Ancak burada unutulmaması gereken husus, hukuk dalları değişse dahi aynı hukuk sistemi içindeki bir hususa yönelik düzenlemenin diğer hukuk dallarındaki aynı veya benzer hususa yönelik düzenlemeleri ile çelişmemesi gerekir. Hukuk sistemi tekilliği içinde özsel ve amaçsal anlamda bir ölçülülük ve tutarlılık beklenir. Dolayısıyla, kamu hukuku veya özel hukuk alanında mücbir sebeplere yönelik düzenlemeleri birbirlerinden tümüyle bağımsız, asla birbiriyle karşılaştırılamaz düzenlemeler olarak algılamak ve değerlendirmek yanlış olur. Bu anlamda, gerek kamu hukuku bağlamında Danıştay ve Yargıtay ile özel hukuk bağlamında Yargıtay kararlarında mücbir sebep kavramına yönelik ortaya konulan görüşlerden mücbir sebep kavramının anlamı, çerçevesi, temeli, sınırları, etki ve sonuçları konusunda her hukuk alanında yararlanılabilir. Bir başka deyişle, vergi hukukundaki mücbir sebep konusu irdelenirken, Yargıtay kararlarından, ceza hukuku veya ticaret hukuku alanındaki mücbir sebep durumlarında da Danıştay kararlarından rahatlıkla emsal olarak yararlanılabilir.

Vergi hukuku bakımından mücbir sebep; vergi mükelleflerinin, vergi sorumlularının ve ceza muhataplarının isteseler dahi hiçbir biçimde kendi çabaları ve iradeleriyle önüne geçemeyecekleri, oluşunu ve sonuçlarını engelleyemeyecekleri doğal veya yapay durumlara denir.

Mücbir sebep niteliğindeki olaylar deprem, sel, kasırga vb. doğal olaylar olabileceği gibi isyan, ihtilal, savaş, genel grev gibi insana bağlı (beşeri) olaylar da olabilir. Olayların mücbir sebep olarak kabul edilebilmesi için, bunların bazı koşullar altında gerçekleşmiş olması gerekir.

Bu koşullar şunlardır:

• Bunlardan biri, ortada vergilendirmeyi engelleyen bir kuvvetin var olmasıdır.
• İkincisi, bu vergilendirmeyi engelleyen kuvvetin kişinin iradesi dışında meydan gelmesidir.
• Üçüncüsü, meydana gelmiş olan olayın, kişinin bilinç ve iradesi dışında olmasıdır.

VUK’daki Mücbir Sebep Düzenlemeleri

VUK, mücbir sebebi tanımlamadan, mücbir sebep durumlarını belirtmeyi yeğlemiştir. VUK’un 13’üncü maddesi, “Mücbir sebepler:” şeklinde bir girişin ardından dört bent halinde bunların neler olduğunu belirtmiştir. Durum böyle olunca da, vergi hukuku alanında mücbir sebebin ne olduğu gerek bu maddede sayılan durumlardan ve gerekse içtihatlardan hareketle tanımlanmaya ve kapsamı belirlenmeye çalışılmaktadır.

VUK’un 13’üncü maddesindeki mücbir sebepler şunlardır:

1. Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk;
2. Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler;
3. Kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler;
4. Sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısıyla defter ve vesikalarının elinden çıkmış bulunması,

gibi hallerdir.

Gibi haller ibaresinden belirtilen 4 maddede ki sebeplere benzeyen ve Gelir idaresinin mücbir sebep hali saydığı durumlarında anlaşılması gerekmektedir.

Vergi Usul Kanunu’nda mücbir sebep olarak sayılan yukarıdaki haller hukuk teorisinde mücbir sebep (zorlayıcı neden), ve beklenmeyen durum olarak iki kategoride değerlendirilmektedir. Mücbir sebep, önceden kestirilemeyen, önüne geçilemeyen ve dış etkenlerin doğurduğu genel nitelikli olaylardır. Beklenmeyen durum ise, özel ve iç etken sonucu ortaya çıkar. Kişi olağanüstü bir gayret sarf etmesi halinde beklenmeyen durum önlenebilir. Şiddetli yağış nedeniyle işyerinin su altında kalması mücbir sebep, muslukların açık unutulması nedeniyle büroyu su basması ise beklenmeyen durum olarak kabul edilir.

MUCBİR SEBEBİN BEKLENMEYEN HÂLDEN AYIRT EDİLMESİ

Mücbir sebep gibi, beklenmeyen hâl (umulmayan olay, fevkalade hâl, kaza) ) de Türk Borçlar Kanunu’nda genel olarak tanımlanmamıştır. Bununla birlikte, öğretideki hâkim görüşe göre beklenmeyen hâl, sözleşme ilişkisinde borçlunun irade ve davranışından bağımsız olarak onun borcunu

ihlâl etmesine kaçınılmaz biçimde neden olan olaydır. Beklenmeyen hâlin varlığı için borçlu açısından kaçınılmaz bir olayın varlığı, borcun ihlâl edilmesi ve olay ile borcun ihlâl edilmesi arasında uygun illiyet bağının bulunması gerekir.

Mücbir sebep gibi, beklenmeyen hâl de sözleşme riski sorunudur. Bununla birlikte, Türk hukukunda mücbir sebep ile beklenmeyen hâl ayrı kavramlar olarak kabul edilmektedir. Zira, beklenmeyen hâl ile mücbir sebebin meydana geliş şekli ve sonuçları birbirinden farklıdır. Beklenmeyen hâlin haricî olması, yani borçlunun faaliyet veya işletmesinin dışında ortaya çıkması gerekmez. Borçlunun faaliyet veya işletmesinde meydana gelen bir olay da beklenmeyen hâl olarak nitelendirilebilir. Buna karşılık, mücbir sebep daima haricî bir olaydır. Mücbir sebepte haricîlik unsurunun aranması, özellikle haksız fiilden doğan sorumlulukta önem taşır. Zira, haksız fiillerde zarar veren haricî olarak ortaya çıkan mücbir sebebin varlığını ispatlayarak sorumluluktan kurtulabilir. Buna karşılık, haksız fiillerde beklenmeyen hâl borçluyu her durumda sorumluluktan kurtarmaz. Haksız fiillerde beklenmeyen hâl zararlı sonucu doğuran ortak nedenlerden biri olabilir. Bu durumda, beklenmeyen hâl, ortaya çıkan zarar ile davranış arasındaki illiyet bağını kesmediği için zarar veren sorumluluktan kurtulmaz. Beklenmeyen hâl, borçlunun irade ve davranışından bağımsızdır. Örneğin satış sözleşmesi kurulduktan sonra kusuru olmaksızın ayırt etme gücünü yitiren borçlunun satış konusu malı yakması beklenmeyen hâl olarak nitelendirilebilir. Mücbir sebep beklenmeyen hâle kıyasla daha şiddetli ve yoğundur. Beklenmeyen hâlin varlığı için bunun sonuçlarının herkes bakımından kaçınılmaz olması aranmaz. Beklenmeyen hâlde kaçınılmazlık sadece somut olaydaki borçlu yönündendir, nispîdir. Mücbir sebepte ise kaçınılmazlık mutlaktır. Bu sebeple, her mücbir sebep beklenmeyen hâldir; ancak, her beklenmeyen hâl mücbir sebep değildir. Nitekim, TBK m. 119’da yer alan “beklenmedik hâl” ifadesi hem beklenmeyen hâli de hem de mücbir sebebi kapsamaktadır. Beklenmeyen hâl ile mücbir sebep arasındaki bir başka fark, bunların sonuçları açısındandır. Sözleşme ilişkisinde ortaya çıkan olay sonucu borcun ifası ne kadar güçleşmiş olursa olsun yerine getirilebiliyorsa mücbir sebep yoktur; beklenmeyen hâl vardır. Bir başka deyişle, mücbir sebep aşırı ifa güçlüğü sonucunu doğurmaz.

Buna karşılık, mücbir sebep gibi beklenmeyen hâl de sözleşme ilişkisinde borçlunun sorumlu olmadığı sonraki ifa imkânlığı (TBK m. 136) sonucunu doğurarak borçluyu sorumluluktan kurtarabilir. Ancak, beklenmeyen hâlin ifa imkânsızlığına neden olarak borçluyu sorumluluktan kurtarması mutlak değildir. Bazı hâllerde borçlu kanun gereği beklenmeyen hâlden sorumludur (TBK. m. 373/II, 576/I, 579/I). Borçlunun beklenmeyen hâlden sorumlu olduğu bu durumlarda da borçlu, mücbir sebebin varlığını ispatlayarak sorumluluktan kurtulabilir.

VERGİ USUL KANUNUNDA SAYILAN MUCBİR SEBEP HALLERİ,

1. Vergi Ödevlerinden Herhangi Birinin Yerine Getirilmesine Engel Olacak Derecede Ağır Kaza, Ağır Hastalık ve Tutukluluk

VUK’un 13/1’inci maddesinde hükme bağlanmış olan mücbir sebep hali “vergi ödevini” yerine getirmeye engel koşuluna bağlanmıştır.

Bir başka deyişle, mükellef, vergi sorumlusu veya ceza muhatabı kendisine yasalarla yüklenmiş olan ödevlerden herhangi birisini yerine getirmesine engel oluşturacak kadar ağır kaza ve hastalık halinde ise veya tutuklanmış ise bu durumda, mücbir sebep hali var demektir ve buna paralel etki ve sonuçlardan yararlanır.

VUK “ağır hastalık” ve “ağır kaza” kavramlarını tanımlamamış ve bu kavramların değişen yaşam algısı içinde yorumlanmasını istemiştir. Bugün için “ağır kaza” veya “ağır hastalık” kapsamına giren bir durum, gelişen ve değişen koşullar altında yarın bu tanıma girmeyebilir. Örneğin; kanser, bugün için “ağır hastalık”ların en başında gelirken, yarın bilimsel gelişmeler sonucu bu hastalığın gripten bir farklı kalmayabilir.

“Ağır hastalık” ve “ağır kaza” kavramlarının ölçeğini, niteliğini ve çapını belirlememizde yargı kararları ciddi katkı sağlamaktadır. Yatak istirahatini öngören raporların mücbir sebep olarak kabul edilebilmesi için vergisel ödevlerini yerine getirmesini olanaksız kılacak ağırlıkta bir hastalık haline dayanması gerekir. Bir hastalığın mücbir sebep kapsamında ağır hastalık sayılması için çeşitli hastane raporları ve uzman yazılarıyla bunun ortaya konulması gerekir. Mücbir sebebin, hukuki sonuç doğurabilmesi için, malum olması veya tevsik ya da ispat edilmiş bulunması gereklidir. Mücbir sebebin malum olması, doğal afetlerde olduğu gibi, herkesçe biliniyor olması demektir. Diğer hallerde, mücbir sebebin, iddia eden tarafından tevsik veya ispat edilmiş olması gereklidir. Tevsik ve ispat; mahkeme kararı, yetkili kamu kuruluşlarınca düzenlenen belge veya doktor raporu ile yapılabilir.

Ağır kaza veya ağır hastalık nedeniyle hastanede yatış süresi için uygulamada tartışma pek tartışma söz konusu değilken, hastane sonrası evde istirahat haliyle ilgili çeşitli tereddütler yaşanabilmektedir.

Ağır kaza veya ağır hastalık nedeniyle evde kesin istirahat halinin de mücbir sebep sayılması gerektiğini düşünmekteyim.

VUK’un 13/1’inci maddesinde sadece “ağır hastalık” durumu değil, aynı zamanda “ağır kaza” ve “tutukluluk” durumu da düzenlenmiştir.

“Ağır kaza” ile “ağır hastalık” sonuç itibariyle tıbbi raporu gerektiren sağlık halleridir. Ağır kaza kavramından, kişinin sağlığının önemli ölçüde zarar gördüğü ve yaşamanı önemli ölçüde etkileyen sağlık sorunlarının yaşandığı kaza olarak anlamak gerekir. Kişinin yaşamını ve sağlığını ciddi boyutta etkilemeyen ve hastane ortamına bağlılığı gerektirmeyen durumlardan “ağır kaza” olarak söz etmek pek olası değildir. Ama sonuç itibariyle, ağır kaza kavramını da takdir edecek ve değerlendirecek birim sağlık birimleridir.

VUK’un 13/1’inci maddesindeki diğer bir mücbir sebep hali de “tutukluluk”tur. Burada yasa koyucu “mahkûmiyet” halini değil, “tutukluluk halini mücbir sebep saymıştır. Bunun genişletilerek yorumlanıp, yorumlanmayacağı tartışmalıdır. Bana göre; mahkûmiyet kalıcı ve uzun süreli bir cezalandırma yoludur. Dolayısıyla, mükellef, vergi sorumlusu veya ceza muhatabı mahkûmiyet durumunda hukuki sorunlarını vekilleri aracılığıyla veya kalıcı biçimde başka hukuki yollarla çözümlemesi gerekir. Aksi takdirde, zaten uzun süreli bir yokluk döneminde vergisel işlerin yürütülmesi de söz konusu olamaz. Ancak mahkûmiyet halinde de VUK 13’ün işleyeceğini belirten Danıştay kararları mevcuttur. Oysa tutukluluk, geçici bir durumdur. Tutuklama, masumiyet karinesinden yararlanan şüpheli veya sanığın özgürlüğünün, hâkim kararı ile uluslararası insan hakları sözleşmeleri, anayasa ve yasalarda belirtilen şartlara göre, kesin hükümden önce, geçici olarak kısıtlanmasıdır.

Bu geçici kısıtlama hali ortadan kalktığı takdirde kişi sosyal ve ekonomik yaşamına geri dönecek ve etkinliklerini sürdürecektir. İşte böyle bir dönemi mücbir sebep hali olarak görmek ve mükellef hak ve ödevi olan konularda süreleri durmuş kabul etmek hukuken doğru ve isabetli bir yoldur.

VUK’un 13/1’inci maddesinde mücbir sebepler arasında vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluğun sayıldığı yine aynı yasanın

15’inci maddesinde ise 13’üncü maddede yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar sürelerin işlemeyeceği hükme bağlandığından beyanname verme süresinin imza yetkisine haiz iki müdürün tutuklanması ile durduğunu ve tutukluluk haline son verilmesi üzerine işlemeye devam ettiğini, dolayısıyla 06.04.1981 ile 28.10.1981 tarihleri arasındaki

tarihleri sürenin beyanname verme süresini hesaplamada göz önüne alınmaması suretiyle 23.11.1981 gününde verilen beyannamenin süresinde verildiğini kabul etmek gerekmektedir.

Mücbir sebep hallerine ilişkin önemli olan hususları önümüz haftalarda toplam üç bölüm halinde yazmaya devam edeceğim.

08.05.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com

https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/cengizdemir/010/

Cengiz Demir
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
cengiz@ymmcengizdemir.com.tr
www.ymmcengizdemir.com.tr